Cesarzowa Qi i Togon Temur, upadek dynastii Yuan

Qi tak na pewno nie wyglądała, portret nigdy nie był mocną stroną sztuki Chin

''Matko, jesteś kobietą Koryo, czy kobietą Yuanu?

-Czemu pytasz?

-Ludzie z Yuanu mówią, że jesteś kobietą Koryo,a ludzie z Koryo, iż jesteś panią Yuanu.

- Byłam jedynie kobietą Togon Temura i jedyne co robiłam;  to wszelkimi siłami walczyłam  i oto aby nasz świat przetrwał i wygrałam.''

Cesarzowa Ki ostatnia władczyni dynastii Yuan i ukochana Togon Temura; ostatniego cesarza władającej Chinami mongolskiej dynastii Yuan. Dynastii, którą założył Kubilaj-chan, jeden z dwóch najbardziej niezrównanych potomków Czyngis-chana. To jedna z najdoskonalszych dynastii w dziejach kraju.To dynastia Yuan wynalazła m.in. papierowy pieniądz, a spowodowane to było kryzysem ekonomicznym.Szybko jednak z nich zrezygnowali, widząc iż tworzą jeszcze większą inflację.   Gdyby Togon Temur mógł powiedzieć co myśli o swoim życiu pewnie stwierdziłby, że dane mu było istnieć wśród większości najbardziej słynnych ludzi w historii Yuanu. Cesarzowa Ki to historia wielkiej miłości, ale także jednej z największych haremowych walk w Dadu; jeśli ktoś woli polską wersję zaczerpniętą od Tatarów Chanbałyk. Dadu to Pekin, miasto założone przez dynastie Yuan. Za panowania Togon Temura świetność Mongołów chyli się ku upadkowi.To właśnie jego obalił Zhu Yuanzhang (Hongwu) pierwszy cesarzach dynastii Ming; przywódca Powstania Czerwonych Turbanów. Co doprowadziło do powstania? Powiedźmy, że chłopi nie chcieli już pracować za michę ryżu, albo nawet za jej brak.Problem leżał w tym, że z powodu potężnej biurokracji i korupcji niższego szczebla, dziura budżetowa była tak duża iż nie było czym jej napełnić. 

Po śmierci cesarza Jisuntemura rozgorzała walka pomiędzy braćmi, a raczej dowódcami wojskowymi chcącymi obsadzić swego pretendenta. Tak się bowiem złożyło, że Jisuntemur nie zdążył mianować swego następcy i zlikwidować pozostałych synów.Doszło do najbardziej krwawego konfliktu w dziejach dynastii Yuan, który podważył jej istnienie. Władzę  na północy objął wybrany przez
el-Temura: Tugh Temur, wuj  Toguna, na południu w Xangdu rządził Ragibagh. Konflikt trwał tak długo dopóki nie obalono Ragibagha. Uczynił to  el -Temur, którego nazwisko będzie się przewijać przez całą historię. Wojna ta znana jest jako Wojna Dwóch Stolic. Początkowo Wengzong abdykuje na rzecz swego brata Kusali, który umiera po uczcie u el -Temura.  Kusala pozostawił jednak syna to przyszły Togon Temur. Tugh Temur czyli Wengzong wraca na tron, aby po trzech latach zniknąć z dziejów.El- Temur był przywódcą tureckiego ludu Kipczaków, nie innego jak ten, którego podbije Suleyman.

Nagrobek z mauzoleum

Podobno na łożu śmierci Tugh Temur wyjawił jak doszło do śmierci brata i zdecydował się na przekazanie tronu Togonowi, ale jego żona chce pozostać przy władzy.Tugh Temur nie wskazał następcy, a więc Budashiri jako legalna cesarzowa wdowa została regentem i wybrała następcę. Tu należałoby wspomnieć  o tym jak ten system funkcjonował; podobnie jak w Bizancjum i Osmańskiej Turcji, przez co po dziś mamy problem z ustaleniem kto był czyim synem, albowiem najważniejsza kobieta haremu  mogła określać się również matką dla ''nie swoich'' biologicznie dzieci.  Ponieważ byli świadkowie tego wyznania- ponoć sam el-Temur- cesarzowa nie obsadza tronu swoim synem, a  dokonuje drobny zamach stanu, czym chce przechytrzyć starego wygę. Obsadza tron młodszym bratem Togona-Ninhzongiem i ogłasza się regentem,zmuszając tym samym do ucieczki młodego  Togon Temura do Koryo, czy rzeczywiście tam poznał przyszłą damę swego serca? Być może. .. El-Temur rozpuszcza plotki o tym iż Togon otruł ojca.Podczas jego wygnania Budashiri doprowadza do egzekucji cesarzowej wdowy po Kusaili, oskarżając ją o śmierć męża. Budashiri twierdziła, że Togon nie jest synem cesarza. Istnieją wersję, że matka Toguna została zlikwidowana wcześniej i nie była cesarzową wdową po Kusali, a pierwszą konkubiną.

Po tym fakcie el-Temur namawia Budashiri  do wprowadzania na tron swego syna, ta jednak wprowadza Togona. Motywy tej kobiety nie są naprawdę jasne, czy rzeczywiście wiedziała coś więcej i chciała chronić Toguna... Będzie regentem siedem lat, po czym ponoć dzięki podszeptom cesarzowej Ki, zostanie wygnana i zabita, a wraz z nią także jej biologiczny syn. Za co? Za śmierć ojca Toguna i jego prawdziwej żony. Więc kto ich tak naprawdę zabił? Nad tym historycy głowią się po dziś dzień, tak naprawdę mógł to być każdy z nich. Budashiri musiała być silną kobietą, skoro oparła się woli el-Temura, ale w tle czaiła się silniejsza. Zdumiewające jest też to, że zarówno Budashiri jak i jej biologiczny syn tak długo pozostali przy życiu, a sama Budashiri była regentem Togona.Jest to obalenie całego systemu dynastii Yuan, który jak wszystkich ludów koczowniczych był identyczny z Osmańskim. Właściwie precedens. 

Cesarzowa Qi trafia na najwyższy stopień dworu kobiet jako adoptowana córka Bayana, wodza współpracującego z el-Temurem, którego potem obalił i doprowadził do śmierci jego synów i pierwszej żony Togona- Danashiri.  Bayan zostanie obalony wiele lat później przez Tal Tala znanego jako ''Wielki historyk Tuotuo-Toqto'a'', wysokiej rangi ministra i historyka, dzięki któremu znamy dzieje dynastii Yuan, a także poprzednich dynastii władających Chinami. Jego również zabito z rozkazu cesarzowej Ki, a ponieważ był ostatnim wybitnym generałem... Tak naprawdę nie było już komu chronić dynastii. Lojalni żołnierze  Toqto'a  przyłączyli się do rebeliantów, tworzących zalążek przyszłego dworu dynastii Ming. Za co zginął Tal Tal, za coś czego nie mógł zrobić, albowiem nie miał ani poparcia wśród ludu, ani tylu ludzi...Nie udało się do końca zdławić rebelii i pokonać Minga. W końcu jego wojska zostały pokonane.Ten wstęp jest potrzebny aby rozeznać się w tym co dzieje się w owym czasie. Można powiedzieć, że państwo podziękowało mu za lojalność. 

Togon Temur w podeszłym wieku

Pani Ki znana jako''Żelazna Dama'' była wyjątkowo piękną kobietą, która urodziła się w Korei, według podań została wysłana jako ''ludzki hołd'' . Od czasów huangdi Wu, kiedy podbito Koreę, państwo to musiało wysyłać raz na trzy lata pewną liczbę pięknych dziewczyn, które miały służyć cesarzowi, a także jedwabiów, rzężenia i młodych mężczyzn.  Mężczyźni zostaną żołnierzami lub trafią podobnie jak kobiety do haremu... Jako eunuchowie. Tu pojawia się problem z tą historią. Brankę prowadzono wśród zwykłych szarych ludzi,  a Ki nie pochodziła ze zwyczajnego chłopskiego rodu, a wręcz  przeciwnie; bardzo wpływowego rodu Korei, który był w pewnym sensie nazwalibyśmy to dzisiaj był protoplastą mafii, a królem tej działalności miała być Ki. Jako damy wybitnego rodu, ''ludzki hołd'' jej nie tyczył, więc raczej w baśnie można włożyć to iż trafiła na dwór wraz hołdem... Chyba, że była swego rodzaju specjalnym darem, bądź rzeczywiście jak chce część historyków niczym Hurrem przybyła po to aby zabić cesarza, a coś się potem zmieniło. Niezaprzeczalnym faktem jest jednak to, iż kobiety z Korei uchodziły za najpiękniejsze w Azji i były cenione z tego powodu jako małżonki w  tej części świata od wieków.  Ki lub Gi lub Oljei Khutuk, a tak naprawdę to Qi urodziła się w Haengju. To imię tronowe wybrał jej Tal Tal. Ci, którzy styknęli z jakąkolwiek filozofią z Azji, doskonale wiedzą co to znaczy. Qi to wszystko, jest nie wymierne, jest esencją wszystkiego co istnieje. Trudno to wytłumaczyć tym, którzy nie mają żadnego pojęcia o filozofii Azji.To właściwie coś co tworzy i obejmuje cały świat.Coś co daje życie i odbiera je, jest we wszystkim.  

Jak więc rzeczywiście było , tego nie wiemy. Pewne jest, że konkubiną wyższego rzędu zostanie jako adoptowana córka Bayana. Dopiero od tego momentu ma większe wpływy na dworze.Powoli będzie usuwać kobiety stojące na swej drodze. Bez wątpienia stała za obaleniem Danashiri i el-Temura w czym pomogła Bayanowi, ale ten z czasem zauważył jak potężnego człowieka stworzył i odwrócił się od niej. Mało prawdopodobne jest żeby Maha nie był synem Danashiri, która istniała na dworze przed przybyciem Ki. Jego śmierć również jest owiana tajemnicą , oficjalnie chłopiec zmarł na ospę, ale nikt więcej nie chorował na nią wtedy na dworze. Prawdopodobnie chłopca zarażono specjalnie. Niezaprzeczalnym faktem jest iż po śmierci el- Temura jego syn Tangqshihi podniósł bunt, to mogło  doprowadzić Danashiri w najlepszym wypadku do wypędzenia,śmierci, ale też tronu. Pytanie tylko czy Tangqshishi miał inny wybór? Nie miał, mógł tym sposobem uczynić swoją siostrę Cesarzową Wdową i obalić Toguna(wtedy Ki i inne konkubiny musiałby uznać ją za matkę swoich dzieci i regentkę, któregoś z nich) bądź zginąć. O Mingu w owym czasie jeszcze nikt nie słyszał, parę lat później mógłby się do niego przyłączyć.  Danashiri zostanie zmuszona do wypicia trucizny, to i tak dobra śmierć, zawsze można było ją zakatować, bądź przysłać nieśmiertelnego z jedwabnym sznurem. Można powiedzieć, że pani Ki jest w tym momencie dla niej bardzo wyrozumiała, bądź Togon w jakiś sposób sentymentalny. 

Ji-won Ha jako cesarzowa Ki w serialu ''Cesarzowa Ki''

W przyszłości już jako legalna cesarzowa, zniesie ''ludzki hołd''. Ki jest bardzo wykształcona, odrobiła wszystkie lekcje z etykiety i polityki, uczył ją Toqta. Zna poezję, taniec, kaligrafię i jest bardzo piękna, a wszelkie te talenty umie wykorzystać. Togon szybko się w niej zakochał.Już po śmierci Danashiri chce ją wprowadzić na tron jako cesarzową, ale Bayan nie zgadza się podobnie jak i żyjąca jeszcze Cesarzowa Wdowa twierdząc, że to bardzo niebezpieczna kobieta, która przybyła aby obalić Yuan.Rzeczywiście nią jest. Po za tym jest to nie zgodne z etyką dworską, gdyż kobiety z Koryo owszem były cenione, ale nie mogły zostać najważniejszymi kobietami w haremie. Ta rola przypadała Chinkom i Mongołkom. Wydaje nam się to bzdurne, ale tamci uważali się za Chińczyków. Tylko Mongołowie i Chińczycy byli sobie byli równi, reszta nacji to (niestety w tym momencie mogę brzmieć  lekko rasistowsko)nie są ludzie równymi im. Gdyby Ki urodziła syna jako  cesarzowa  wyniosłaby tym samym do równej rangi Koryo- naród wasali. Mogliby oni powiedzieć; przepraszamy, ale w żyłach Syna Smoka płynie nasza krew, chcemy czegoś więcej.   To Ki miała nauczyć Togona pisać i czytać, władca podobno był z początku nie piśmienny co wykorzystywała Cesarzowa Wdowa i el-Temur. Ki zostaje drugą konkubiną i powoli zaczyna tworzyć swoją siatkę współpracowników. Cesarzową zostaje spokrewniona z Bayanem- Bayan Kutugh , która ma w tym momencie 13 lat.

Co dzieje się z rodem Gi w tym czasie w Koryo?U boku mongolskich doradców ród Gi pnie się w górę także w Koryo, słaba kontrola przestrzegania prawa na prowincji  nasilała wyrastanie wielkich fortun powstałych w wyniku machinacji i  wyzysku chłopów. Właściciele ziemscy rezydują w stolicy, a majątek zostawiają nadzorcom, którzy niekontrolowani powiększają przy okazji swoje majątki. Ród Gi wiódł prym w tych poczynaniach, co przestało się podobać wstępującemu na tron Chungseonowi. Chungsen wprowadza monopole na wytwarzanie i handel solą, co doprowadza do tego iż nowobogaccy udają się na dwór cesarza Chin ze skargą, wśród nich jest oczywiście przedstawiciel rodu Gi. Król Koryo zostaje zmuszony do abdykacji i udaje się do kraju swej matki- Yuanu.

Tron przekazał swemu synowi Chungsunk'owi, który potem abdykuje na rzecz syna Wang'a yu znanego bardziej w historii jako Chunghye, bądź Botapsili. Wbrew serialowi choć znał on cesarzową Ki nie był zbyt przychylnie nastawiony do jej rodziny. Był dziwnym człowiekiem, lubił brutalny seks, który nie kończył się zawsze dobrze dla jego ofiar, słynął z porywania i gwałcenia kobiet, prawdopodobnie był też nekrofilem. Faktem jest, że jako władca miał prawo do pierwszeństwa nocy poślubnej swoich poddanych. To prawo z czasem dotrze także do Europy. Część tych opowieści mógł jednak rozpuszczać ród Gi, jego również  obalono i wtedy wyruszył do Chin i tam na pewno spotkał cesarzową Qi, a na tron wrócił jego ojciec. Po śmierci ojca  wrócił na tron jako król  i zgwałcił jedną z konkubin ojca, która była księżniczką Yuanu, być może zrobił to w odwecie , gdyż Gyeonghwa uznawano za szpiega na rzecz Yuanu.Potem przetrzymywał ją tak długo w pałacu, dopóki namiestnik Yuanu nie zgodził się na ich ślub. Mogło być też tak, że gwałtu nie było,a kochankowie chcieli być razem, ponieważ była konkubiną ojca ciężko było pojąć ją za żonę... Albo był. Na pewno ślub z kobietą z Yuanu dawał mu większe szanse i możliwości władania swoim krajem, który jakby nie było był lennikiem Yuanu.  Ślub z księżniczką z tego kraju, dawał mu większe prawa negocjacji. Jego oficjalną żoną była Deokneyong, z którą miał syna Chungmoka.  Po śmierci następców Wang'a yu na tron wstępuje wybrany przez cesarzową Ki król- Goremin. Dzieje się to już dawno po śmierci Toguna. Cesarzowa jest już w owym czasie wdową i pełni rolę regentki. Gongmin był dobrym uczniem i szybko okazało się, że nie będzie słuchał cesarzowej w radach.  Wrócił do planów króla Taejo dotyczących odbicia dawnych ziem i połączenia  z powrotem Korei jako wolnego państwa. W 1354 rozkazuje aresztować wysłannika dworu Yuan, którego zachowanie doprowadziło do rebelii w Koryo. Jednocześnie wykryto spisek rodu Gi, któremu zarzucono knowania na rzecz obalenia króla. To jest pewne, jeśli król przestał być marionetką musiał odejść. Senior rodu został ukarany,a po osłabieniu wpływów rodu Gongmin rozpoczyna wojnę z Yuanem. W 1362 r. przybywa wysłannik cesarza, stwierdzający, iż Gongmin jako poddany,który zagarnął ziemię Yuanu i wypowiedział wojnę musi abdykować na rzecz syna pani Ki. Król odmawia, więc dochodzi do próby otrucia. Zabójcę udało się jednak schwytać i szybko ujawnił kto za tym stoi- cesarzowa Ki i jej ród. Ród Gi wznieca w końcu rebelię i tworzy efemeryczne państewko, które przetrwa wyłącznie jeden rok, pokonane przez króla. 

Togon Temur nie był wprawnym władcą, z przyjemnością oddawał władzę w czyjeś ręce, a potem w wyniku podtruwania choruje. Kto go podtruwał; nie wiadomo. Mówiono, że: Danashiri, el-Temur, sama Ki. Mimo iż wykryto ten fakt, sprawcy nie odnaleziono, a organy powoli zaczynają przestawać pracować. Faktem niezaprzeczalnym jest, że kiedy po kryjomu Ki włada w imieniu Togona, następuje poprawa ekonomiczna kraju, bunty zostają zdławione, korupcja jest ukrócona przynajmniej w większości, następuje chwilowa cisza przed burzą. Jednak w tym wszystkim pomaga jej jeszcze Tal Tal, którego gdy zabraknie- chyba będzie żałować. Rodzina Gi pnie się w górę, jej brat zostaje mianowany dowódcą wschodniej flanki, powoli zaczynają monopolizować władzę w swoich rękach. Ayushiridara(Biligtu Khan, Zaozong z dyn. Yuan) zostaje ogłoszony wielkim księciem, wszystko idzie zgodnie z planem cesarzowej.Kończy się  to w momencie, gdy Qi chce zmusić cesarza,  aby abdykował na rzecz jej syna poprzez agentów próbuje również znaleźć popleczników do tego celu na dworze. Cóż jak to bywa, tacy ludzie współpracują na wiele stron. Togon jest zraniony do głębi i odsuwa od siebie Qi, a ich syna traktuje dość podle. Togon ma jednak pewien problem; ludzki problem... Za bardzo kocha, gdyby był przygotowywany do władzy od początku, umiałby powściągnąć te emocje, jego jednak nikt nie planował go na cesarza, a nawet w pewnym momencie można powiedzieć, że planowano go na biednego chłopa ukrytego gdzieś w zapyziałym krańcu Koryo. Czy cesarzowa kiedykolwiek go kochała? Pod tym względem wydaje się, że nie była Hurrem Sultan... Frakcje zaczynają się już wiązać. Dochodzi do wojny pomiędzy ojcem i synem, w końcu Qi zostaje wyniesiona do roli cesarzowej, a Ayu oficjalnie następcą. Bayan Kutugh początkowo nie wpływała na to aby rozdzielać Togona z Qi, pozostawała w cieniu. Kiedy Togon ją zauważa? Ponoć w momencie, gdy syn buntuje się przeciwko ojcu. Togon chciał zaprosić cesarzową na wycieczkę, oczywiście na złość ukochanej. Posłał więc eunucha z zapytaniem czy cesarzowa wybrałaby się na wieczorną wycieczkę. Eunuch otrzymał dwukrotnie tą samą odpowiedź'' Cesarz w nocy powinien przebywać bezpieczny w forcie''. Odpowiedź musiała się spodobać. Prawdopodobnie wtedy Bayan Kutugh zachodzi w ciążę. 

Ji-chang Wook jako Togon Temur w serialu''Cesarzowa Ki''

To dziecko również znika w niewyjaśnionych okolicznościach.  Bayan Kutugh zmarła w wieku 42 lat, prawdopodobnie stała się zbędna po śmierci Bayana. Czy pomagała wujowi i została zatłuczona na śmierć, jak chce serial. Nie ma na to dowodów. Bayan Kutugh słynęła ze skromności i ograniczania swego dworu do minimum, czym zdobyła serca wielu. Dwór Qi był bez wątpienia bardzo bardzo wystawny. Qi prowadziła politykę Kosem, rozdawała jak mniej tak, by w żołądku nie burczało, jednocześnie robiła to z taką pompą, żeby każdy o tym wiedział, jak to dobra jest cesarzowa, ale mogła rozdać więcej. Dużo zostawiała dla siebie i za pomoc życzyła sobie też odpowiednią cenę.Z czasem wiara w Mikołaja opada. Ograniczając swój dwór  i robiąc pewne rzeczy samemu Bayan Kutugh przysługiwała się zdecydowanie ludności bardziej niż wykwintnie ubrana konkubina obstawiona armią rozdająca miski ryżu w przytułku.To może śmiesznie zabrzmi, ale cesarz, cesarzowa i najwyżsi rangą dworacy nawet jeśli chcieli nie mogli sobie sami zawiązać buta, albowiem etykieta wymuszała wykwalifikowanego służącego do tego zadania.   Kiedy umarła, Qi miała się zaśmiać patrząc na jej zwłoki, po czym stwierdziła, że ''nie wypada aby strój cesarzowej był taki skromny i poszarpany''. Ta opowieść o śmierci Bayan Kutugh dodała siły rebeliantom. Już w 1368 rodzina przenosi się do Xangdu. W 1370 umiera Togon Temur w Yingchang, a przyszły cesarz z dynastii Ming, ma już większość państwa. Ki wraz z synem ucieka do Karakorum, gdzie ten zostaje ogłoszony cesarzem dynastii Yuan, jest to tylko tytuł i jedyne czym będzie władał: to  Nepal , Indochiny i dawna Mongolia. Rodzi się północna  dynastia Yuan. A co z Qi znika, choć według legend...

Żona ostatniego cesarza Togona Temura była ponoć ciężarna i poślubiona przez nowego cesarza dynastii Ming. Miała modlić się o przedłużenie ciąży, która trwała 12 miesięcy, urodził się chłopiec. To legendy ale być może wyjaśniają gdzie zniknęła pani Ki. Może jest w tym ziarnko prawdy, a może rzeczywiście zabił ją syn.Dynastia  Ming znów przejęła system rządów po poprzednikach. Z czasem i oni padną ofiarą , rozdmuchanej biurokracji.

Tak cesarzowa Ki była kobietą, która doprowadziła do upadku dynastie Yuan, prawdopodobnie pragnęła założyć nową dynastię i władać zarówno Chinami jak Koryo, została zabita prawdopodobnie z rozkazu syna, bądź przeszła w ręce nowej dynastii. 

Na upadek dynastii Yuan wpływ miało wiele rzeczy, przede wszystkim fakt, iż tolerancyjni Mongołowie nie zmienili ustroju państwa, który odziedziczyli po poprzednikach. Gdyby zmniejszyli rozrośnięty konfucjański system urzędniczy z pewnością utrzymaliby się dłużej. W ostatnim okresie panowania dynastii można powiedzieć, że ''na świat przyszło'' zbyt wiele jednostek wybitnych w tym samym czasie. Siłą rzeczy te osoby o silnej osobowości nie były wstanie znosić się nawzajem, to psychologiczny i socjologiczny fakt. Brutalna prawda; Alpha jest jeden. Togon Temur mógł naprawdę piszczeć w tym tłumie: ''jestem cesarzem'', ale  niewiele mu to dało, gdyż jakieś 70% dworu uważało  również siebie za Syna Smoka. Dynastii Yuan możemy podziękować za otwarcie Chin na świat. To oni tak naprawdę otworzyli ten kraj. To przecież na dworze Kubilaja przebywał Marco Polo. Możemy podziękować im także za wprowadzenie papierowego pieniądza, choć oni sami szybko odkryli iż może on zrobić wiele szkód niż pożytku. 

Cesarzowa Qi nie była człowiekiem ani Koryo, ani Yuanu, nie była pewnie też kobietą Togon Temura, tak jak on o tym marzył. Była przede wszystkim człowiekiem,który świetnie odnalazł się w tym systemie. Na pewno była wybitnym politykiem; takim z krwi i kości zawsze po swojej stronie. Cesarzowa Qi była też człowiekiem Azji, nawet jeśli kochała nie mogła tego powiedzieć. Ponoć na wieść o śmierci męża, widziano na twarzy Qi po raz pierwszy łzę, miała powiedzieć: ''nawet nie było dane ci się dowiedzieć jak bardzo cię kochałam''.

Serial ''Cesarzowa Ki'' choć momentami odbiega od rzeczywistości jest zdecydowanie wart obejrzenia, nie jest to wyciskacz łez wyłącznie dla kobiet, posiada świetne sceny batalistyczne, których jest dużo zadowolą również panów. Tą trudną erę przedstawiono w nim  dobrze, nie szczędzono na strojach i wnętrzach. Warto choć tak zapoznać się z tą  wyjątkową erą, niestety w Polsce pozycji książkowych o tym okresie prawie nie ma.

Bibliografia: ''Mongołowie'' Baabar,''Czyngis Chan'''' Kubiłaj Chan'' John Man, ''Dawni Mongołowie'' S. Kałużyński ''Historia Korei'' Joanna P. Rurarz, zdjęcia serial ''Cesarzowa Ki'',